Inisiu estudo Pos Gradusaun iha area Politica e Militar iha Instituto de Defesa Naciona Timor-este (IDN)
| Presidente ISCSP de Portugal Prof. Dr. Manuel Mairinho ho Alunos Pos-Graduasaun IDN | 
Pos-graduasaun, ho objetivo hodi optimiza cientifica e pedagozico iha planu estudo Curso Promosaun Oficial Superior (CPOS)ho durasaun fulan 3 ho orario 180 oras.
Acompanhamentu ba alunos sira nee responsabilidade husi corpo docente ISCSP e acompanha husi oito professores doutores.
Curso partisipa husi ema nain sanulu resin hat (14) nain sia (9) husi oficias F-FDTL husi componente forca terestre, naval no formasaun, ema nain rua husi Instiuto de Diplomata husi Ministerio dos Negocios Estrangeiro, nain rua husi Secretario Estado e Defesa no ema nain ida husi Instituto de Defesa Nacional.
Curso hodi reforca formasaun integrada husi multidisiplinar ba futuro oficiais superior F-FDTL hodi iha posibilidade ligasaun ho universitario hodi aprova reconhecimento academico ba iha curso e licenciado iha segundo siclo (mestrado nian).
Monday, July 1, 2013
Formasaun TIK ba Falintil F-FDTL
O Instituto de Defesa Nacional de Timor-Leste, hanesan  entidade públika
 timor oan nian, adapta tuir realidade  Timor , bá serbisu Timor  nian ,
 iha  objektivu hanesan pólu excelênsia bá nível ensinu, husi formasaun 
no investigasaun (I&D+I), Kontribui bá hari konsiênsia nasional ida 
kona bá Defesa no Seguransa no bá dezenvolvimentu ekonómiku, kultural no
 sosial.  
Nune'e formasaun CPOS (curso formasaun ofisial superior) edisaun ida 
hahu iha Maio 2012 ne'e no se remata iha fulan janeiro 2013. Formasaun 
TIK hanesan area proriedade ida hodi ofisiais sira bele halo sira nia 
aktividade hanesan pesquisa iha internet , halo serbisu  akademiku, no 
hanesan intrumento importante ida hodi bele suporta alunos CPOS iha 
formasaun nian. Formasaun TIK mak aluno sira hetan hanesan introdusaun 
basiku komputador, sistema operativu, aplikasaun ba servisu, internet no
 asesu ba rekurso edukasaun online nian.
Wednesday, August 22, 2012
Android Bazaar & Workshop Organiza husi ICT-TL & TOSC
On the first day of the Android Bazaar, visitors had the opportunity to 
find out all about Android products and enjoyed FREE INTERNET access... 
The Bazaar continues on Saturday and Sunday (28-29/7) with workshops on 
social networking, games apps, multimedia and photography. On Sunday 
there is a photo competition for pictures taken using mobile phones. 
Organiza husi ICT-TL (Information Communication & Technology) & TOSC (Timor Leste Open Source Community) no hetan suparta husi Komunidade Android Timor Leste
OPEN DISCUSSION & DEMO OS ANDROID (ICT-TL & TOSC)
Saida mak ANDROID OS? ANDROID hanesan Sistema Operativu Open Source Linux uza ba Mobile Telefone & Tablet PC. Android sai espesial tamba se deit bele modifika hodi halo aplikasuan rasik ou uza Google Java Libraria.
ANDROID MARKET: Iha Opsaun ne’e imi bele buka, halo komparasaun no halo instalasaun 200.000 aplikasaun ho gratutita ba imi nia Mobile Telefone ou Tablet PC.
SHOW ROOM (Komunidade Android Timor-Leste)
Show Room se apresenta Produtu mak uza ANDROID OS ba MOBILE TELEFONE & TABLET PC husi Marka konhesidu hanesan: SAMSUNG, HUAWEI, LENOVO, TOSHIBA, ZTE, TABULET & EDUPAC. Labele lakon oportunidade hodi mai visita Show Room OS ANDORID nian ne'e.
PRECO ASESIBEL : (Tuir espesifikasaun)
Presu variadade husi kada Produtu nebe’e mak ami fornese depende espesifikasaun husi ekipamentu ida idak nian.
SUPORTA ( Timor Leste Open Source Community & Android Timor Leste)
Durante BAZAAR ANDROID se iha Treinamentu Gratutita & Suporta Teknika kuando hetan difikuldades uza sistema OS Android ne’e. Tamba iha ema barak iha Timor mak oras ne’e uza ANDROID maibe sedauk hatene oin nusa halo konfigurasaun ba ANDROID OS ne’e, ami husi ICT-TL, TOSC & Komunidade ANDROID TIMOR LESTE se tenta ajuda hodi identifika no suporta ba treinamentu karik prezia oin nusa bele uza OS ANDROID tuir sira nia nesesidade.
TREINAMENTU & DEMO OS ANDROID iha BAZAAR ANDROID:
- Konfigura ita nia Android sai Wifi Router
Hakarak uza internet maibe Wifi hotspot la iha? La lika hanoin barak tamba ANDROID bele fo solusaun ba Ne’e.
- Konfigura Android hodi bele gasta menus bateri
Kuando uza internet no Game iha Android sempre hasoru problema ho nia bateri nia Charge sempre hotu lalalis. Ami bele ajua fo solusaun ba problema ne’e.
- 5 Aplikasaun importante iha ANDROID kuandu ita iha Telefone ne’e.
Oin nusa bele instala aplikasaun hanesan: 1.Juice Defender, 2.Advanced Task Killer, 3. APNdroid, 4.Link2SD & ES File Explorer.
- Instala Aplikasaun hodi bele telephone uza Internet
Oin nusa uza Skype, Viber, Facebook, Google, Chat, Google Map, Droid, yahoo messenger, Gmail, Twitter, Dropbox, Flaslight no se iha milhares Aplikasaun iha ANDROID mak imi bele hetan.
- Demo Multimedia & Audio hanesan oin nusa uza Aplikasaun ba Guitara, Piano & Drum Kit. No mos sehalo Demo Instalasaun ba aplikasaun sira mak tuir nesesidade husi cliente nia hakarak.
- Demo Instalasaun Game ANGER BIRD , Game konhesidu liu iha Android Mobile & Tablet PC.
Hein Saida Tan? Lalika lakon oportunidade hodi mai koko no familiar ho sistema operativu no bele hola Produtu GOOGLE ANDROID iha Bazaar Android. Eventu ne’e se realiza iha Timor-Plaza husi dia 27- 29 Julhu 2012 - Serbisu hamutuk ICT-TL, TOSC & ANDROID TIMOR-LESTE.
Atu hatene liu tan informasaun bele visita ami nia fatin iha Fatuhada (Bomba Gasolina Loro Mata nia sorin) or Telefone ba : HP/SMS: 7560005 -7009773-7236783.
Atu hare Photo bele Click iha Photo Gallery
Organiza husi ICT-TL (Information Communication & Technology) & TOSC (Timor Leste Open Source Community) no hetan suparta husi Komunidade Android Timor Leste
OPEN DISCUSSION & DEMO OS ANDROID (ICT-TL & TOSC)
Saida mak ANDROID OS? ANDROID hanesan Sistema Operativu Open Source Linux uza ba Mobile Telefone & Tablet PC. Android sai espesial tamba se deit bele modifika hodi halo aplikasuan rasik ou uza Google Java Libraria.
ANDROID MARKET: Iha Opsaun ne’e imi bele buka, halo komparasaun no halo instalasaun 200.000 aplikasaun ho gratutita ba imi nia Mobile Telefone ou Tablet PC.
SHOW ROOM (Komunidade Android Timor-Leste)
Show Room se apresenta Produtu mak uza ANDROID OS ba MOBILE TELEFONE & TABLET PC husi Marka konhesidu hanesan: SAMSUNG, HUAWEI, LENOVO, TOSHIBA, ZTE, TABULET & EDUPAC. Labele lakon oportunidade hodi mai visita Show Room OS ANDORID nian ne'e.
PRECO ASESIBEL : (Tuir espesifikasaun)
Presu variadade husi kada Produtu nebe’e mak ami fornese depende espesifikasaun husi ekipamentu ida idak nian.
SUPORTA ( Timor Leste Open Source Community & Android Timor Leste)
Durante BAZAAR ANDROID se iha Treinamentu Gratutita & Suporta Teknika kuando hetan difikuldades uza sistema OS Android ne’e. Tamba iha ema barak iha Timor mak oras ne’e uza ANDROID maibe sedauk hatene oin nusa halo konfigurasaun ba ANDROID OS ne’e, ami husi ICT-TL, TOSC & Komunidade ANDROID TIMOR LESTE se tenta ajuda hodi identifika no suporta ba treinamentu karik prezia oin nusa bele uza OS ANDROID tuir sira nia nesesidade.
TREINAMENTU & DEMO OS ANDROID iha BAZAAR ANDROID:
- Konfigura ita nia Android sai Wifi Router
Hakarak uza internet maibe Wifi hotspot la iha? La lika hanoin barak tamba ANDROID bele fo solusaun ba Ne’e.
- Konfigura Android hodi bele gasta menus bateri
Kuando uza internet no Game iha Android sempre hasoru problema ho nia bateri nia Charge sempre hotu lalalis. Ami bele ajua fo solusaun ba problema ne’e.
- 5 Aplikasaun importante iha ANDROID kuandu ita iha Telefone ne’e.
Oin nusa bele instala aplikasaun hanesan: 1.Juice Defender, 2.Advanced Task Killer, 3. APNdroid, 4.Link2SD & ES File Explorer.
- Instala Aplikasaun hodi bele telephone uza Internet
Oin nusa uza Skype, Viber, Facebook, Google, Chat, Google Map, Droid, yahoo messenger, Gmail, Twitter, Dropbox, Flaslight no se iha milhares Aplikasaun iha ANDROID mak imi bele hetan.
- Demo Multimedia & Audio hanesan oin nusa uza Aplikasaun ba Guitara, Piano & Drum Kit. No mos sehalo Demo Instalasaun ba aplikasaun sira mak tuir nesesidade husi cliente nia hakarak.
- Demo Instalasaun Game ANGER BIRD , Game konhesidu liu iha Android Mobile & Tablet PC.
Hein Saida Tan? Lalika lakon oportunidade hodi mai koko no familiar ho sistema operativu no bele hola Produtu GOOGLE ANDROID iha Bazaar Android. Eventu ne’e se realiza iha Timor-Plaza husi dia 27- 29 Julhu 2012 - Serbisu hamutuk ICT-TL, TOSC & ANDROID TIMOR-LESTE.
Atu hatene liu tan informasaun bele visita ami nia fatin iha Fatuhada (Bomba Gasolina Loro Mata nia sorin) or Telefone ba : HP/SMS: 7560005 -7009773-7236783.
Atu hare Photo bele Click iha Photo Gallery
Friday, April 27, 2012
Enkontru Sestu Quadros Informatika CPLP iha Timor Leste
Iha dia 16-20 de Maio 2011, Hetan konvite hodi halo apresentasaun kona 
ba Villagetelco Project ba belun sira hus CPLP iha Uma Fukun Parlamento 
Nasional iha Dili.
Objetivu prinsipal tamba nasaun CPLP, nasaun barak mak iha situasaun iklima ambiente hanesan ho Timor Leste, ne'e duni sira interese atu desenvove projetu relasiona ho open hardware & open software nian, tuir sira nia hanoin husi diskusaun nebe'e mak ami halo katak ho situasaun krizi finaseiru mundial opsaun uza softwae livre sai hanesan agenda importante ba sira hodi halo diskusaun iha sira nia nasaun.
Kona ba atu desenvolve konhesimentu sira besik kedas ho Africa do Sul entaun fasil hodi sira bele adapta aprende husi neba'a.Tamba inisiativa kona ba open source software desenvolve makaa tebes iha Africa do Sul nian ho suporta husi Governu rasik. Oin nusa ho situsaun iha Timor Leste? Espero ho governu foun agora bele mos iha mundansa ba sistem telekomunikasaun iha rai doben ne'e. (Lemi)
Objetivu prinsipal tamba nasaun CPLP, nasaun barak mak iha situasaun iklima ambiente hanesan ho Timor Leste, ne'e duni sira interese atu desenvove projetu relasiona ho open hardware & open software nian, tuir sira nia hanoin husi diskusaun nebe'e mak ami halo katak ho situasaun krizi finaseiru mundial opsaun uza softwae livre sai hanesan agenda importante ba sira hodi halo diskusaun iha sira nia nasaun.
Kona ba atu desenvolve konhesimentu sira besik kedas ho Africa do Sul entaun fasil hodi sira bele adapta aprende husi neba'a.Tamba inisiativa kona ba open source software desenvolve makaa tebes iha Africa do Sul nian ho suporta husi Governu rasik. Oin nusa ho situsaun iha Timor Leste? Espero ho governu foun agora bele mos iha mundansa ba sistem telekomunikasaun iha rai doben ne'e. (Lemi)
Wednesday, October 12, 2011
Ezemplu husi Nasaun sira mak uza ona FOSS
Africa do Sul
Iha
 2002, Government IT Officer Council (GITOC) halo rekomendasaun ba 
gabinete Governo Africa do Sul hodi uza Free Open Source Software 
(FOSS). Implementasuan politika  ida ne'e baseia ba issu hanesan: 
empenhu, seguransa, suporta no implementasun husi FOSS mak iha impaktu 
direitamente ba custo gasto ba implementasuan FOSS. Implementasuan FOSS 
hatur esplisitu  tuir politika Governu Sul Africanu nian.
Fator susesu husi Implementasuan FOSS iha Africa do Sul fahe ba kategoria 3:
1.
 Implementasuan husi FOSS tenki iha produz valor. Tenki iha valor 
ekonomiku mak as. Vantajem mak hetan husi politika ida ne'e mak hanesan 
custo efisiensi ba gastu, aumenta reseita estadu, no oportunidade hodi 
desenvolve FOSS. No mos iha valor sosial hanesan habelar informasaun ba 
 populasuan loke fasilidade treinamentu ba IT.
2.
 Desenvolve kapasidade no manuntensaun sufisiente. Liu husi kapasidade 
fornese informasaun, input husi spesialista sira no suporta 
desenvolvimentu FOSS.
3.
 Suporta bot mai husi ator importante FOSS. Strategia haforsa suporta 
iha targetu mai husi nivel foti desisaun (birokrat), departementu sira, 
ema professional iha area IT, no user komputador sira hotu.
Kampanye
 ba FOSS iha Africa do Sul hola parte koligasaun husi Shuttleworth 
foundation, Hewlett Packard,  Canonical, Meraka Institute, CSIIR 
(Council for Scientific and Industrial Research) hodi halo promosaun ba 
Open Source iha Africa do Sul. Governo Africa do Sul hanesan user barak 
iha Informasuan Tecnologia ho total computador hamutuk 400.000 mil no 
kada tinan gasta milhoes ba milhoes  Rand  (Osan Africa do Sul) ba iha 
hola software. Ho politika mak hasae husi SITA (State Information 
Technology Agency) iha 2003 departementu hotu husi governu uza FOSS.
2. Estadu Unidos America
Mesmu
 la iha politika husi Governu EUA maibe husi sidade federal sira hola 
inisitiva hodi halo politika pro-FOSS ma hanesan sidade California, 
Oregon ho Texas. Survey husi MITRE Corporation, indika katak iha 
Departementu Defesa nian uza ona 115 aplikasuan FOSS tamba siguru liu. 
Iha mos rekomendasaun husi PITAC (President Information Technology 
committee) sugere katak: “Governu Federal sira tenki dudu 
desenvolvimentu FOSS, hanesan alternativu ba high end computing”.
Instituisaun
 publico balu halo ona migrasun ba FOSS mak hanesan City of Largo of 
Florida halo ona transisaun 900 funsionario ba Linux. Tuir informasuan 
ho desisaun opta ba sistema FOSS sira bele hamenus gastu 1 milhaun USD .
3. Holanda  
iha 6 Dezembru 2006, 8 Estadu iha Holanda asina Manifest van Open Gemeenten
 (Manifest of Open Government) Manifestu ne'e ho nia konteudu katak 
sistema tecnologia informasaun ho nia tenderizasaun iha Governu tenki 
iha espiritu Open Source Software & Open Standard. Manifetsu ne'e 
haforsa ba strategia politika desenvovimentu FOSS ba aspetu 4 nakloke  
(openess)  
1. Supplier Independence  
Aspetu ne'e  katak governu labele depende ba kompanhia ou vendor ida deit ba tender  
2. Interoperability
Troka informasaun tenki halo la iha limitasuan. Dokumentu  bele asesu la presija uja programa espesificu deit.
3.Transparancy and Variability
Governu
 tenki halo Audit ba programa software nebe'e mak uja hodi hatene katak 
software ne'e suporta ona fator seguransa mak precisa.
4.Digital Durability
Dokumentu tenki bele loke sa tempu deit la precisa   iha limita ba tempu.
Brazil
Governu
 Brasil halo planu hodi halo migrasuan ba FOSS ba 80% komputador Governu
 nian. Planu ne'e se implementa durante tinan 3. Ho objeviu Primeiru,  
Custo ba FOSS menus. Segundo, migrasaun halao hodi hasae no desenvolve 
produktividade husi software local. Terseiru, Hanesan pasu ba 
demokratizasaun ba asesu konhesimentu.
Iha
 tinan 2000, Governu Brazil suporta projetu ho skala bot ba uza FOSS ba 
aplikasuan GIS (Geographical Information System). Sistema ne'e uza ba 
setor public hodi halo gestaun ba populasuan no monitorizasaun ba 
sistema envairomentu nian. Projetu TerraLib hanesan desenvolvimentu ba 
aplikasuan Libraria GIS. Durante survey 2005, prediksaun ba total 
mercado GIS hamutuk 200 companhia ho 4000 funsinariu no hetan benefisisu
 USD $150 Milhoes.
Cina
Iha
 2000, Governu chines inisia halo migrasuan ba FOSS. Liu husi desenvolve
 Linux versaun Cina (RedFlag) Objetivu husi migrasuan ne'e mak ida hodi 
responde ba nesesidade iha rai laran no seguransa ba rai laran Cina. 90%
 software mak  uza iha   Cina hanesan software copy pirata (copy ilegal)
 ne'e duni hodi loke oportunidade ba mercado Governu Cina akonsela hodi 
bele uza software legal.
Governu
 Cina rasik gasta orsamentu barak hodi hola lisensa ba proprietariu 
software. Ho Linux mak hanesan  open Standard, orsamentu balu mak 
Governu hasai  bele aloka fali  hodi desenvolve FOSS.
Iha
 2003, Companhia IT  mak karakteristiku FOSS husi nasaun tolu hanesan, 
RedFlag  (Cina), MIRACLE LINUX (Jepang) no Hansoft (Coreia do Sul) 
Desenvolve sistema operativu alternativu hanesan Windows. Iha 2004, 
Ministerio Informasaun Cina (The Chinese Ministry of Information) hari'i
 Open Source Software Promotion Alliance hodi dudu desenvolvimento FOSS 
iha Cina.
Estonia  
Governu
 Estonia primeira vez adopta FOSS iha 1995 hodi hamenus gasto ba IT. 
Servisu hotu-hotu iha seitor publico  indikadu atu uza FOSS. Linux sai 
hanesan software prinsipal ba  modul hodi troka database (X-Road). 
Komponente hotu husi software desenvolve uza sistema X-Road baseia ba 
FOSS  no publico be download programa ne'e ho livre.
Estonia
 sai hanesan ezemplar nasaun mak desenvolve e-goverment ho susesu husi 
alokasuan orsamentu estadu ba desenvolvimentu Informasaun ho Tecnologia 
ba seitor publico uza 1% deit no programa ne'e halao ona durante tinan 
10 nia laran.
Alemanha
Alemanha
 iha inisiativa oi-oin iha implementasaun FOSS. Ezemplu hanesan The 
German Bundestag uza Linux ba 150 servidor sira nian. Governu Munich iha
 planu atu troka 140.000  mil komputador desktop ba uza Linux. Polisi 
Alemanha rasik halo ona migrasaun ba 110.000 mil clientenya ba Linux.
Tuir
 Ministro Interior husi Alemanha, Otto Schilly katak “presu laos sai 
hanesan razaun hodi halo migrasaun ba FOSS maibe Ami hakarak haforsa 
sistema siguransa komputador no prevene akontese monoculture no hamenus 
dependensia ba single supplier”
Malaysia
Governu
 Malaysia deklara nia suporta ba FOSS desde November 2001. Iha fulan 
April 2002,                                 Association of Computer and 
Multimedia Industry of Malaysia akonselha ba Governu hodi uza FOSS 
ofisialmente . Malaysia Institute of Electronic Systems husu ba Governu 
hodi uza FOSS no desenvolve komputador baratu ho sistem FOSS. Iha fulan 
Julhu 2002, Malaysia lansa KOMNAS (Komputer Nasional) 20 unidade PC ho 
Sistema Operativu Linux desenvolve husi RDB-Hicom Info Tech . Iha Komnas
 iha Linux mak halo lokalizasaun (uza lingua local) tia ona, inklui 
aplikasuan ba escritoriu  no web browser.
Peru
Peru
 hanesan nasaun ida mak ofisialmente deklara muda ba uza sistema FOSS. 
Ho seriedade husi Governu Peru hakerek iha Lei inan No 1609 (The Use of 
Free Software in Public Administration) lei ida ne'e deklara kona ba uza
 FOSS iha Instituisaun hotu Governu nian, Lei ne'e mos husu ba agensia 
governu nian hodi esplika no halo  publikasuan ba relatoriu  analiza  
orsamentu ba publico quando uza proprietariu software.
Srilanka
Gasto
 a'as iha hola computador no hola lisensa ba software husi proprietaiu 
software hodi hanesan razaun fundamental husi Srilanka hodi escolha 
FOSS.            
 
Pasu
 importante husi Srilanka adopta FOSS ho hamosu Sinhala. Hanesan 
primeiru sistema operativu linux iha Srilanka. Desenvolvimento FOSS iha 
Srilanka organiza husi LSF (Langka Software Foundation) hodi dudu 
desenvolvimento iha nasaun laran liu husi partisipasuan Global iha 
desenvolve FOSS. Ho supporta husi kompanhia boot hanesan (IBM, Google, 
SIDA nsst). Srilanka rasik halo ona desenvolvimento no  pesquiza iha 
FOSS, hanesan:
- Aplikasuan Geronimo J2EE ba Server
- KBFx, ba Desktop KDE
- Apache AXIS
- Sahana FOSS, Aplikasuan ba Disaster Manajemen System
Resume ba Politika Nasaun seluk hodi adapta FOSS
Ita bele dehan katak Nasaun seluk halo nia politika tamba:
- Governu hanesan ator prinsipal hodi disidi desenvolvimento FOSS. Tamba Nasaun seluk mak adopta ona FOSS iha oportunidade bot hodi aselera desenvolvimento teknologia ho benefisiu finansial maka hetan.
- Nasaun barak konsidera uza FOSS hanesan dalan ida hodi bele sai hanesan kompetitor ida iha Mercado Global; dudu industria software lokal; iha komitmen hodi domokratiza Teknologia Informasuan no hamenus custo iha hola Teknologia Informasuan.
- Orsamento laos hanesan sai kestaun fundamental Nasaun sira ne'e adopta FOSS. Maibe Aspetu Seguransa, interoperabilidade, halakon dependensia ba Vendo ida, apoiu ba industria lokal hodi desenvolve maka sai hanesan fator importante liu custo.
Friday, September 23, 2011
Uza FOSS (Free Open Source Software/Software Livre hodi Hamenus Digital Divide
Atu hamenus digital divide (kesenjangan digital) presija iha alternativu plataforma ba software nakloke (open) ho karakter livre (free) no mos fo oportunidade bot hodi hamosu desenvolvimentu industria software local (Timor-Leste) liu husi FOSS ( Free Open Source Software) husi ezemplu inisiativa nebe'e mak halo ona hodi sosializasaun no desenvolvimentu open source mak hanesan sosiedade sivil liu husi FONGTIL (Forum ONG Timor-Leste) halo ona workshop no treinamentu open source software ba membru NGO sira iha Dili no iha Distrito, Governu liu husi Dirasaun Nasional Informasaun & Technologia (DNICT) husi Ministerio Infrastrutura ho inisiatifa programa E-Goverment Leadership Training & komunidade Open Source Software Timor-Leste liu husi Asosisaun Informasaun Tecnologia e Komunikasuan Timor Leste (ICT-TL) nebe'e mak halo ona sosializasaun no treinamentu open source software ba estudante univerisade sira mak iha kursu informatica, escola professional informatica no grupo juventude sira mak interese tebes atu aprende no desenvolve open soure software iha Timor Leste. No mos groupu komunidade Open Source mak komesa moris iha Dili mak hanesan OpenSource4Justice (MOJ), Hadomi Linux (Encourage Youth iha Bairopite), IPDC (linux User) ho obejtivu hodi halo sosiliazasaun no fahe informasuan liu tan kona ba importansia FOSS (Free Open Source Software) liu husi aktiviade mak hanesan: Worskhop, Seminar, Trenamentu uza software livre (FOSS) ba ONGs, Estudante no Juventude sira iha Timor-Leste .
Saida mak FOSS?
FOSS
 (Free Open Source Software) movimentu ne'e hahu iha 1983 husi Richard 
Stellman ho Free Software Fundasaun (FSF). Livre iha ne'e signifika 
livre hodi halo modifikasaun ou mudansa ba nia fonte kodigu programa 
(source code) , livre halo copia ou duplikasuan , livre halo 
distribuisaun, faan ou aluga.  
Oras ne'e FOSS 
(Free Open Source Software) nia desenvolvimento maka'as ho nia sistema 
operativu no programa aplikativu hanesan solusuan alternativu husi  
proprietariu software. Ho nia karater Livre fo benefisiu  bot ba 
utilizador sira hodi halo mudifikasaun programa tuir sira nia 
nesesidade.
Vantajen husi 
Software ne'e mak custo ba investimentu kiik, kualidade empenhu 
(kinerja) no seguransa diak tebes, bele halo lokalisaun no livre.  
Nasaun barak mak 
oras ne'e halo politika migrasaun ba FOSS (Free Open Source Software) ho
 suporta husi governu ba inisiativa FOSS nian ho fo intensivu ho 
desenvolve politika hodi  suporta uza no desenvolve FOSS  ba interese 
nasional nasaun nian. Nasaun sira ne'e hanoin katak ho uza FOSS bele  
enkoraza industria software local hodi desenvolve, hamenus gastu 
orsamentu  ba iha tenderizasaun software iha instituisaun governu nian.
Desenvolvimentu 
FOSS iha Timor Leste sei menus, FOSS sei konsidera hanesan buat foun 
ida, no ema sira nebe'e mak uza FOSS se limita ba halo instalasaun ba 
software deit, sidauk halo mudifikasuan, sidauk aumenta fitur no mos 
sidauk hadia bug nebe'e mak iha.  Ho razaun tamba recurso humanu ba iha 
area ida ne'e limitadu, sidauk iha informasuan no dokumentasuan mak 
kompletu, 100% escola teknika informatika no Universidade mak iha area 
Informatika sidauk hatama FOSS ba sira nia kurikulum.
Ezemplu ba Aplikasuan FOSS  
Software FOSS fahe ba kategoria oi-oin mak hanesan:
a. Aplikasuan ba Rede & Internet  
Aplikasaun
 mak relasiona ho sistema netwok. Hanesan mail server, web server no web
 browser. Aplikasuan atu uza iha internet mak Mozilla Firefox. Apache, 
Aplikasuan ba web server 58% uza iha Mundo.
b. Sistema Operativu
Sistema
 Operativu FOSS mak konhesidu no popular mak GNU/Linux. Kompostu husi 
distribuisaun oi-oin mak hanesan: Redhat, Debian, Fedora Core, Ubuntu 
sst.
c. Aplikasuan ba escritoriu
Aplikasaun
 hodi halo servisu nian hanesan wordprocessor, spreadsheet, presentation
 mak hanesan: OpenOffice, LibreOffice, Abiword sst.
d. Aplikasuan ba Edukasuan  
aplikasuan mak iha funsaun ba edukasaun hanesan instrumento ba aprende nian mak hanesan:
Matematika: KBrunch, Kig, KmPlot, Kalgebra
Siensia: Kstarts, Marble, Kalzium
Lingua: KwordQuiz, Kanagram, Khangman, Parley
Aprende liu husi Jogu: Tux Paint, KTouch, Step, KTurtle  
e. Aplikasuan ba Enterteinamentu no Multimedia
Aplikasuan mak iha funsaun hanesan enterteinamentu, Aplikasuan ba musika MP3 (XMMS), hodi halao cd/dvd (Xine, Totem) Sst.
f. Aplikasaun Espesiku
- GIS ( Geographical Information System )
- Compiler ba programasaun; C, C++, Fortran, Python, Objetive C, Sst.
- Database
- Aplikasuan ba embedded System





 
 

0 komentar:
Posting Komentar